Learnings uit witwaszaak via juridische procedures

Door: Dick Crijns, Landelijk Vaktechnisch Coördinator FIOD

Recent zijn details bekend geworden van een omvangrijke witwasconstructie. Voor zeker 20 miljard dollar aan Russische roebels hebben via banken en juridische procedures een legale bestemming gekregen in de West-Europese economie. Met deze nieuwsbrief wil het Anti Money Laundering Centre (AMLC) learnings delen uit deze zaak.

De essentie van de constructie is een legale herkomst te creëren voor banktransacties door een onherroepelijke rechtelijke uitspraak te verkrijgen. De basis voor een banktransactie leggen door een afdingbare schuld te creëren, is een bekende truc van witwassers. Om nog meer status aan de betaling te geven, wordt ook regelmatig een juridische procedure gevoerd over de vermeende schuld. Een rechterlijk vonnis op basis waarvan betaald moet worden zien witwassers als een veilig constructie, die de betaling dusdanig legitimeert dat toezichthouders en banken geen vragen stellen of meldingen doen.

Korte introductie op de witwascasus
Op basis van materiaal dat onder andere Oost-Europese onderzoeksjournalisten hebben verzameld, blijkt dat de witwassers in korte tijd een juridische basis hebben gecreëerd voor hun praktijken. Hierbij zijn minimaal 2 legitieme bedrijven (Ltd.) in het Verenigd Koninkrijk, en mogelijk ook in Nieuw-Zeeland en Ierland, leningsovereenkomsten aangegaan met elkaar. In de overeenkomst is een zekerheidstelling opgenomen voor de terugbetaling door Russische bedrijven.

Moldavische eigenaar
Deze Russische bedrijven hebben een Moldavische bestuurder/eigenaar.
Na enige tijd blijkt dat de lenende vennootschap niet aan haar verplichtingen kan voldoen. De uitlenende vennootschap ziet zich dan ook genoodzaakt een juridische procedure te beginnen tegen de Russische bedrijven die garant staan. Omdat de bedrijven een Moldavische bestuurder/eigenaar hebben, moet de procedure in Moldavië worden gevoerd.
Zowel van de uitlenende als de lenende vennootschappen zijn de eigenaren niet traceerbaar. Dit komt door een ondoorzichtige eigenaarstructuur. De onderzoeksjournalisten vermoeden dat achter de leners, de uitleners én achter de Russische borgstellers dezelfde eigenaar/conglomeraat schuilgaat.

Eensgezindheid over feiten
Omdat het een bewust opgezette constructie lijkt, is het niet verwonderlijk dat alle 3 de partijen die bij de juridische procedure betrokken zijn het eens zijn over de feiten: “Er is geld uitgeleend en dat wordt niet terugbetaald conform de afspraken. Het gevolg is dat de borgstellers hun toezegging moeten nakomen.”
De rechter in Moldavië doet geen verder onderzoek en kan dan ook niet anders beslissen dan dat de Russische bedrijven (op grond van de borgstelling) de leningen terugbetalen aan de uitlenende vennootschap. Hiermee is een geldstroom van roebels naar euro’s op gang gebracht die gelegitimeerd is met een rechterlijk vonnis.

Betalingen van de bedragen
De betaling van de bedragen loopt niet rechtstreeks vanuit Rusland naar het VK, Ierland, en Nieuw-Zeeland. In plaats daarvan gaat het via de Moldavische Moldindconbank naar de Letse Trasta Komercbanka. In totaal zouden binnen 3 jaar meer dan 50 (oninbaar geworden) leningen van tussen de.100 en 800 miljoen US dollar op deze wijze van een vonnis voorzien zijn om de betaling te legitimeren.

Wat leren we van deze casus?
Toezichthouders en organisaties die betrokken zijn bij de opsporing en vervolging van witwassen moeten zeer scherp kijken of aan alle voorwaarden is voldaan om geldstromen (maar ook vorderingen en goederenstromen) te legitimeren.
Als naar alle elementen gekeken was bij deze witwasroute, dan was alleen de uitspraak van de rechter niet afdoende geweest om de geldstroom te legitimeren. Dit was alleen de laatste stap in de keten. Alle voorgaande stappen hadden zeker vragen moeten oproepen zoals:

• Waarom gaf de uitlener de leningen?
• Hoe was deze Ltd. aan een vermogen van 20 miljard gekomen?
• Waarom staan deze Russische bedrijven borg voor de leningen?
• Waarvoor had de lenende vennootschap het geld nodig?
• Maar ook: hoe is de geldstroom van uitlener naar inlener gegaan?
• En waar is die 20 miljard gebleven?

Kortom, witwasconstructies blijken herkenbaar als je naar alle elementen in het proces kijkt en ze aan een grondig onderzoek onderwerpt. Eenvoudig is het niet, want het kost tijd en soms is het erg moeilijk door het internationale karakter, de onzichtbare eigenaren achter rechtspersonen of het achterhalen van de feitelijke rechthebbende.

Zou deze constructie ook in Nederland kunnen?
Er zijn geen signalen dat ook Nederlandse bedrijven onderdeel van de constructie zijn. Toch is de casus ook voor Nederland relevant.
Deze werkwijze vanaf het opzetten van de leningsconstructie met borgstellingen tot het afdwingen van een terugbetaling kan ook hier gebeuren. Ook kan de afschermingsconstructie, die gekozen lijkt te zijn, via een aan Nederland gerelateerd trustkantoren lopen. Maar vooral: de truc om een legitieme grondslag te verkrijgen via een rechterlijke uitspraak, kan ook in Nederland toegepast worden.
Dat dit laatste niet hypothetisch is, moge blijken uit BZ8303 jo. BZ5529. In deze casus is ook geprobeerd om via een rechterlijke uitspraak een legitieme titel te krijgen voor een vordering die niet betwist werd. Op die manier is geprobeerd om vermogen te verplaatsen dat duidelijk een criminele herkomst had. De Nederlandse rechter heeft zich hier niet voor willen lenen

En hoe verder?
Het AMLC is op dit moment bezig met een verdere analyse van de feiten rond de beschreven witwascasus.
Vanuit de technische kant van de opsporing kijken we naar wie er bijvoorbeeld achter de rechtspersonen zitten. Waarom hebben ze juist deze juridische constructies gekozen? Wat is de rol van de rechters geweest en kunnen witwassers ook via andere autoriteiten deze legitimiteit proberen te verkrijgen? Waarom kiezen ze Moldavië en de banken in Moldavië en Letland? Past deze constructie ook binnen de waarschuwing van de ECB uit april 2013, dat geld uit Cyprus naar Letland zou gaan en bij andere signalen dat Letland een centrale rol speelt bij verdachte geldstromen? Is er een verband tussen deze constructie en andere casusposities zowel in Nederland als internationaal waarbij elementen uit deze modus operandi naar voren komen?

Verder bezien we met vertegenwoordigers van het OM hoe we verplaatsingen van vermogen op basis van dit soort rechterlijke beslissingen kunnen duiden (is na het vonnis nog wel sprake van witwassen?).

De bedoeling is om te leren over witwasconstructies en de werkwijze van de mensen die zich hiervan bedienen. Zodat toezicht, opsporing en vervolging samen effectiever witwassen kunnen bestrijden.

Meer weten?
Het AMLC heeft als doel om informatie en kennis te verzamelen, delen, verrijken en elkaar te versterken. Heb je belangstelling voor de verdere analyse of wil je een bijdrage leveren? Neem dan contact op via AML.Centre_Postbus@belastingdienst.nl of telefonisch met het AMLC 088-1521091.