Regulering van virtuele valuta via de vijfde anti-witwasrichtlijn

De ontwikkelingen met betrekking tot virtuele valuta in het financiële stelsel  volgen elkaar in rap tempo op. Hierdoor nemen de uitdagingen op het gebied van toezicht, wetgeving en fraudebestrijding toe. Per 21 mei 2020 is de vijfde anti-witwasrichtlijn 2018/843 (hierna AMLD5) geïmplementeerd.[1]

Het doel van de richtlijn is onder andere om beter in te spelen op de technologische ontwikkelingen en de eerste stappen te zetten naar regulering van virtuele valuta. De implementatie heeft tot gevolg dat de Wet ter voorkomen van witwassen en terrorismefinanciering (Wwft) in Nederland is  aangepast. Hierdoor vallen een aantal cryptodienstverleners sinds de implementatie onder de reikwijdte van de Wwft. Het uitgangspunt is dat het gebruik van virtuele valuta een grote mate van anonimiteit met zich mee brengt waardoor criminelen via transacties met virtuele valuta de herkomst van misdaadgeld kunnen verhullen voor autoriteiten.

Onder de Wwft worden virtuele valuta als volgt gedefinieerd:

“een digitale weergave van waarde die niet door een centrale bank of een overheid wordt uitgegeven of gegarandeerd, die niet noodzakelijk aan een wettelijk vastgesteld valuta is gekoppeld en die niet de juridische status van valuta of geld heeft die door natuurlijk personen of rechtspersonen als ruilmiddel wordt aanvaard en die elektronisch kan worden overgedragen, opgeslagen en verhandeld.”[2]

Uitbreiding van de AMLD5 op het gebied van virtuele valuta

De uitbreiding van de Wwft richt zich op twee groepen cryptodienstverleners die worden aangemerkt als meldplichtige instellingen.

• Crypto-omwisselplatforms, dat zijn platformen die diensten aanbieden voor het omwisselen van virtuele valuta naar fiat geld of andersom (bijvoorbeeld, van Bitcoin naar de Euro of andersom).

• Daarnaast vallen ook crypto-bewaarportemonnees onder de AMLD5. Een crypto-bewaarportemonnee is een soort platform waar je één of meerdere wallets van je virtuele valuta kan beheren.

Bij zowel crypto-omwisselplatforms als crypto-bewaarportemonnees is het belangrijke om te kijken wat voor soort diensten en activiteiten er worden aangeboden. Voor zowel de kwalificatie van ‘het aanbieden van bewaarportemonnees’ en ‘het aanbieden van wisselfuncties’ zijn er verschillen waarbij sommige cryptodienstverleners wel onder de reikwijdte van de Wwft vallen en sommige niet.

Bij het aanbieden van een wisselfunctie van crypto-platforms geeft de Wwft de kaders dat het moet gaan om een natuurlijk persoon, rechtspersoon of vennootschap die beroeps- of bedrijfsmatig diensten voor het wisselen van virtuele valuta en fiduciaire valuta aanbieden. Met andere woorden, het gaat hierbij specifiek om crypto-omwisselplatforms die de mogelijkheid bieden om van virtuele valuta naar fiat geld om te wisselen en andersom. Crypto-platforms die alleen de mogelijkheid bieden om van virtuele valuta naar virtuele valuta om te wisselen vallen niet onder de kwalificatie van ‘het aanbieden van wisselfuncties’.[3] Onder de groep die wisseldiensten aanbiedt, vallen wel crypto-ATM’s oftewel geldautomaten voor virtuele valuta. Via deze automaten kan fiat geld omgezet worden in virtuele valuta en andersom.  De beheerders van de automaten zijn meldplichtige instellingen geworden. De uitbater, bijvoorbeeld de eigenaar van een belwinkel waar de automaat staat, wordt dat niet. De beheerders zullen de automaat dus zodanig moeten inrichten dat aan de Wwft-verplichtingen kan worden voldaan.

Met betrekking tot crypto-bewaarportemonnees gaat het voor de kwalificatie specifiek om een aanbieder die diensten aanbiedt om voor de klant privésleutels (toegangscodes) te beveiligen om virtuele valuta aan te houden, op te slaan en over te dragen.[4] De crypto-bewaarportemonnee die deze diensten aanbiedt kan bijvoorbeeld verschillende privésleutels opslaan waarmee een klant verschillende crypto-wallets kan raadplegen via één account. [5]

Gevolgen voor crypto-omwisselplatforms en crypto-bewaarportemonnees

Door de implementatie van de AMLD5 worden crypto-omwisselplatforms en crypto-bewaarportemonnees die zich richten op de Nederlandse markt en voldoen aan de kwalificaties conform de Wwft gezien als poortwachters van het financiële stelsel. Hierdoor hebben zij een wettelijke taak om witwassen en terrorismefinanciering aan de poort te voorkomen. Dit moeten zij doen door enerzijds op de juiste wijze onderzoek te doen naar de cliënten (cliëntenonderzoek) en anderzijds door het in de gaten houden van de transacties die zij verwerken (transactiemonitoring). Het cliëntenonderzoek moet worden gedaan als de instelling een zakelijke relatie aangaat en/of wanneer er een incidentele (samengestelde) transactie wordt verricht van een bedrag van € 15.000,- en/of als er een vermoeden voor witwassen is.  Tot slot geldt er voor crypto-omwisselplatforms nog het extra vereiste dat er een objectieve melding moet worden gedaan bij de FIU op het moment dat er voor een bedrag van  € 10.000,- of meer wordt omgewisseld tussen virtuele valuta en fiat geld.

Het cliëntenonderzoek moet risico-gebaseerd zijn. Uit de AMLD5 komt naar voren dat er in veel gevallen verscherpt cliëntenonderzoek moet worden gedaan omdat de handel in virtuele valuta extra risico’s met zich meebrengt. Virtuele valuta worden gezien als producten of transacties die anonimiteit bevorderen en waarbij zakelijke relaties of transacties op afstand worden gedaan zonder bepaalde garanties zoals elektronische identificatiemiddelen. [6] Het cliëntenonderzoek bestaat uit de verplichting om:

1. de cliënt te identificeren op basis van documenten, gegevens of informatie uit een betrouwbare en onafhankelijke bron;
2. de uiteindelijke begunstigde te identificeren en redelijke maatregelen te nemen om de identiteit van die persoon te verifiëren;
3. de zakelijke relatie te veroordelen en informatie in te winnen over het doel en de beoogde aard van de zakelijke relatie, en
4. de zakelijke relatie doorlopend te monitoren, met inbegrip van het uitvoeren van een nauwlettende controle van de transacties die worden verricht tijdens de duur van de zakelijke relatie.

Om dit laatste goed in te kunnen richten moet er een gebruikersprofiel worden gemaakt, zodat afwijkend gedrag vastgesteld kan worden. Op de cryptodienstverleners komt net als voor andere poortwachters de verplichting te rusten om ongebruikelijke transacties te melden bij de FIU.

De Nederlandse Bank is de toezichthouder van crypto-omwisselplatforms en crypto-bewaarportemonnees. De cryptodienstverleners hebben een registratieplicht en dienen zich te registreren bij de toezichthouder. De aanbieders mogen zonder registratie geen dienstverlening starten of voortzetten. De registratieverplichting geldt voor een ieder die in Nederland woonachtig of gevestigd is, of zijn zetel heeft en die beroeps-of bedrijfsmatig wisseldiensten of bewaarportemonnee  in of vanuit Nederland wil aanbieden. Een registratie is ook verplicht voor de aanbieder die vanuit een andere lidstaat in Nederland diensten wil aanbieden, ongeacht of die aanbieder reeds in die andere lidstaat is geregistreerd. Hetzelfde geldt voor de aanbieder die vanuit Nederland enkel grensoverschrijdend diensten verleent. DNB houdt in de gaten of de cryptodienstverleners de interne processen goed hebben ingericht op het gebied van cliëntenonderzoek, transactiemonitoring en het melden van ongebruikelijke transacties aan de FIU. Daarnaast toetst DNB ook of de medewerkers op compliance-afdelingen van geregistreerde cryptodienstverleners geschikt en betrouwbaar kunnen worden geacht.

Voetnoten

[1] Richtlijn (EU) 2015/849 inzake de voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld of terrorismefinanciering, tot wijziging van Verordening (EU) nr. 648/2012 van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlement en de Raad en Richtlijn 2006/70/EG van de Commissie https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32015L0849&from=en

[2] Art. 1 lid 1 sub b Wwft.

[3] https://cmweb.nl/2020/03/dnb-registratieplicht-cryptodienstverleners/

[4] Art. 1 lid 1 Wwft

[5] https://cmweb.nl/2020/03/dnb-registratieplicht-cryptodienstverleners/

[6] Zie ook de site van de DNB die vermeldt dat in veel gevallen verscherpt cliëntenonderzoek moet worden gedaan. https://www.dnb.nl/voor-de-sector/open-boek-toezicht-sectoren/aanbieders-cryptodiensten/integriteitstoezicht-op-aanbieders-van-cryptodiensten/wwft-crypto/customer-due-diligence/diepgang-van-het-clientenonderzoek-bij-cryptodienstverlening/