Samenvatting onderzoek Brigitte Unger naar wereldwijde witwasstromen

Onderzoek mondiale witwasstromen
Eind 2019 was er in het nieuws aandacht voor een berekening van de hoeveelheid geld die in Nederland en andere landen wordt witgewassen.[1] Door een aantal onderzoekers, waaronder hoogleraar economie Brigitte Unger, is getracht wereldwijde witwasstromen in kaart te brengen en  vast te stellen hoeveel er wordt witgewassen per land.

In dit artikel wordt kort en feitelijk weergegeven hoe het onderzoek is opgezet en welke informatie de onderzoekers als uitgangspunt hebben gebruikt. Dit hebben we gedaan omdat niet alle informatie uit de mediaberichten gehaald kan worden.

In het onderzoek wordt per land de hoeveelheid witgewassen geld opgesplitst in drie categorieën:

1. Gronddelict in een land en witwassen in datzelfde land.
2. Eindbestemming door uitgeven en/of investeren  van crimineel geld dat verdiend is in een ander land.
3. Crimineel geld dat door het land stroomt op weg naar een eindbestemming in een ander land.

Het idee hiervan is dat het anti-witwasbeleid in een land aangepast zou kunnen worden op basis van het soort witwasproblematiek waar een land last van heeft. Een land waar voornamelijk geld doorheen stroomt op weg naar andere landen, heeft mogelijk andere maatregelen nodig dan een land waarin veel geld neerslaat.

Uitgangspunten voor de berekening
Voor de simulatie van de wereldwijde witwasstromen is gebruik gemaakt van een graviteitsmodel. Als input voor die simulatie is gekeken naar (1) hoeveel crimineel geld er in elk land verdiend wordt dat witgewassen moet worden, (2) hoeveel van dit geld er internationaal of juist lokaal witgewassen wordt en (3) wat een land aantrekkelijk maakt om wit te wassen. Deze data zijn niet direct beschikbaar en vanwege het verhullende karakter van witwassen - en criminaliteit in het algemeen - ook lastig vast te stellen. In dit onderzoek is de hoeveelheid crimineel geld die per land gegeneerd en witgewassen moet worden gebaseerd op een eerder onderzoek van Unger in opdracht van het WODC.[2]  Voor de overige input is gekeken naar verdachte transacties.

De informatie over de verdachte transacties hebben de onderzoekers verkregen via iCOV (de infobox crimineel en onverklaarbaar vermogen). De analyse is gebaseerd op 77.000 verdachte transacties tussen 2009 en 2014. Er is alleen gekeken naar verdacht verklaarde transacties en niet naar ongebruikelijke transacties. Er is gekozen om niet naar recentere meldingen te kijken. De kans groter is dat er in die groep veel ongebruikelijke transacties zitten die later als verdachte transacties aan gemerkt zullen worden en dus ten onrechte niet meegenomen worden in de analyse.  Er is alleen gekeken naar Nederlandse verdachte transacties. De data zijn geaggregeerd en geanonimiseerd in een beveiligde omgeving ter beschikking gesteld, met daarin enkel de herkomst en de bestemming, het aantal meldingen en het gemelde bedrag. Op basis van deze informatie is gekeken wat een land aantrekkelijk maakt voor witwassen. In de studie wordt gebruik gemaakt van de veronderstelling dat de karakteristieken die een land aantrekkelijk maken voor witwassen, vastgesteld op basis van de Nederlandse verdachte transacties ook gelden voor andere landen. In het onderzoek wordt opgeroepen tot vervolgonderzoek gebaseerd op verdachte transacties uit andere landen.

In dit onderzoek zijn veel verschillende factoren vastgesteld, belangrijke factoren zijn in elk geval nabijheid in zowel geografische als culturele zin. Als in landen dezelfde taal gesproken wordt of er een gezamenlijke religie is, is dat aantrekkelijk voor witwassers. Andere factoren zijn het BNP en of er veel handel is tussen de landen. Waarschijnlijk omdat witwasgeldstromen dan minder opvallen tussen alle andere geldstromen. Sommige specifieke kenmerken zijn niet meegenomen als daarvan geen gegevens beschikbaar waren voor de meeste landen. Een voorbeeld hiervan is of het land bankgeheim heeft of niet.

In dit onderzoek wordt een economische definitie van witwassen gebruikt die nauwer is dan de Nederlandse juridische definitie van witwassen.  Het simpele bezitten van crimineel geld is niet meegenomen in deze studie. Ook witwassen met als gronddelict belastingontduiking is niet meegenomen in deze studie.

Resultaten
Op basis van het WODC onderzoek uit 2018 zijn de onderzoekers ervan uitgegaan dat er ieder jaar bijna €16 miljard aan crimineel geld wordt verdiend in Nederland. Uit de simulatie komt dat de helft van dat bedrag ook in Nederland blijft. Dat is ongeveer 1% van ons bruto binnenlands product (bbp). De andere helft van het criminele geld stroomt naar het buitenland. Uit het buitenland, stroomt € 4,3 miljard door Nederland heen maar eindigt hier niet. Ongeveer een half miljard euro buitenlands crimineel geld vindt wel zijn eindstation in Nederland.  Op basis van deze simulatie is het geheel aan witwasstromen gelijk aan 1,6% van het Nederlandse bbp.[3] Het gemiddelde voor OESO landen is 1,9% van het bbp. Opvallend is dat het Verenigd Koninkrijk ver boven dit gemiddelde uitkomt met een totaal van 4,3% van het bbp. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het hoge percentage aan doorstroom gelden, goed voor € 67,5 miljard. De VS en het Verenigd Koninkrijk vertegenwoordigen samen 40% van de totale hoeveelheid geld die wordt witgewassen in de 36 OESO landen, op basis van deze simulatie.

Volgens witwasexpert Edwin Kruisbergen, werkzaam bij het ministerie van Justitie en Veiligheid, rammelt de schatting van Unger. Volgens hem komt de vraag om te weten hoeveel er wordt witgewassen voort uit een begrijpelijke behoefte, maar is deze vraag ongeschikt bij de huidige stand van kennis over het onderwerp. Hij pleit daarom voor een aanpak gebaseerd op feiten en geeft argumenten waarom de onderzoeksresultaten niet betrouwbaar zijn. Het artikel van Edwin hierover is hier te lezen en de podcast beluister je hier.

Mei 2022, AMLC

[1] https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/13/jaarlijks-wordt-in-nederland-bijna-13-miljard-euro-witgewassen-a3980118

[2] Unger, B., Ferwerda, J., Koetsier, I., Gjoleka, B., van Saase, A., Slot, B., & de Swart, L. (2018). Aard en omvang van criminele bestedingen. https://www.wodc.nl/binaries/2790_Volledige_Tekst_tcm28-355586.pdf

[3] https://fd.nl/economie-politiek/1324184/bijna-13-mrd-wordt-er-jaarlijks-witgewassen-in-nederland